Ангилал: Гэмт хэргийн статистик
2009 оны 4 дүгээр сарын 27-ны өдөр
Үндэсний статистикийн хороо, Үйлдвэр худалдааны яамнаас гаргасан согтууруулах ундааны үйлдвэрлэл, импорт, экспортын талаарх сүүлийн 4 жилийн статистик мэдээлэл болон Монголын хүнсчдийн холбоо, Шинжлэх ухаан Технологийн их сургуулийн профессорын багийн багш нарын хамтарсан ажлын хэсгийн согтууруулах ундааны хэрэглээний байдалд хийсэн судалгааны дүн, согтууруулах ундааг үйлдвэрлэдэг, худалдаалдаг, түүгээр үйлчилдэг аж ахуйн нэгж, байгууллагын тоон мэдээллийг үндэслэн согтууруулах ундааны үйлдвэрлэл, импорт, экспорт, хэрэглээ, согтуугаар үйлдэгдсэн гэмт хэрэг, зөрчлийн нөхцөл байдалд дүн шинжилгээ хийж, цаашид хэрэгжүүлэх ажлын чиглэлийг бэлтгэв.
Нэг. Согтууруулах ундааны үйлдвэрлэл, импорт, экспорт, хэрэглээ
Манай улсад 2008 оны байдлаар спиртийн 14, архины 75, шар айрагны 15, дарсны 6 үйлдвэр албан ёсны зөвшөөрөлтэй ажиллаж байна. Улаанбаатар хотод 6, Дархан-Уул аймагт 2, Булган, Дорноговь, Орхон, Өвөрхангай Сэлэнгэ, Хөвсгөл аймагт тус бүр 1 спиртийн үйлдвэр, Улаанбаатар хотод архины үйлдвэр 19, орон нутагт 56, шар айрагны үйлдвэр Улаанбаатар хотод 11, орон нутагт 4, дарсны үйлдвэр Улаанбаатар хотод 1, орон нутагт 5 үйл ажиллагаа явуулж байна.
Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан албан ёсны статистик мэдээллээр 2005 онд 31.3 тэрбум төгрөгийн 19048.2 мянган литр, 2006 онд 40.4 тэрбум төгрөгийн 22145.5 мянган литр, 2007 онд 65.0 тэрбум төгрөгийн 36690.5 мянган литр, 2008 онд 96.8 тэрбум төгрөгийн 41947.3 мянган литр согтууруулах ундаа үйлдвэрлэжээ.
Согтууруулах ундаа үйлдвэрлэсэн хэмжээг өмнөх онуудтай харьцуулахад 2006 онд 3097.3 мянган литр буюу 16.3 хувиар, 2007 онд 14545 мянган литр буюу 65.7 хувиар, 2008 онд 5256,8 мянган литр буюу 14,3 хувиар тус тус өссөн байна.
Согтууруулах ундааны үйлдвэрлэл /мян.л/
Хүснэгт.1
Бүтээгдэхүүн | 2005 он | 2006 он | 2007 он | 2008 он | ||||
Тоо хэмжээ /мян.л/ | Үнийн дүн /сая.төг/ | Тоо хэмжээ /мян.л/ | Үнийн дүн /сая.төг/ | Тоо хэмжээ /мян.л/ | Үнийн дүн /сая.төг/ | Тоо хэмжээ /мян.л/ | Үнийн дүн /сая.төг/ | |
Спирт | 3094,4 | 5193,7 | 4032,9 | 6013,5 | 5721,5 | 8656,3 | 6778.9 | 12594.6 |
Архи | 148,2 | 394,1 | 10495,8 | 24157,0 | 12263,8 | 38283,2 | 15080.8 | 54987.9 |
Дарс | 7808,7 | 16468,7 | 223,8 | 411,5 | 327,5 | 637,2 | 196.6 | 531.3 |
Пиво | 7996,9 | 8977,7 | 7393,0 | 9833,6 | 18377,7 | 17414,1 | 19891.1 | 28679.9 |
Дүн | 19048,2 | 31034,2 | 22145,5 | 40415,5 | 36690,5 | 64990,8 | 41947,3 | 96793.7 |
2005 онд 6930.1 мянган ам долларын 9351.3 мянган литр, 2006 онд 9125.4 мянган ам долларын 11955.5 мянган литр, 2007 онд 16495.0 мянган ам долларын 19630.3 мянган литр, 2008 онд 19494.9 мянган ам долларын 22759.2 мянган литр согтууруулах ундааг импортоор оруулсан байна.
Согтууруулах ундаа импортолсон хэмжээг өмнөх онтой нь харьцуулахад 2006 онд 2604.2 мянган литр буюу 27.8 хувиар, 2007 онд 7674.8 мянган литр буюу 64.2 хувиар, 2008 онд 3128.9 мянган литр буюу 15,9 хувиар тус тус өссөн байна.
Согтууруулах ундааны импорт /мян.л/
Хүснэгт.2
Бүтээгдэхүүн | 2005 он | 2006 он | 2007 он | 2008 он | ||||
Тоо хэмжээ /мян.л/ | Үнийн дүн /мян.ам.дол/ | Тоо хэмжээ /мян.л/ | Үнийн дүн /мян.ам.дол/ | Тоо хэмжээ /мян.л/ | Үнийн дүн /мян.ам.дол/ | Тоо хэмжээ /мян.л/ | Үнийн дүн /мян.ам.дол/ | |
Спирт | 0,012 | 0,200 |
|
|
|
|
|
|
Архи | 26,4 | 109,2 | 19,3 | 104,6 | 29,4 | 201,8 | 41,9 | 372,8 |
Дарс | 1543,8 | 2350,6 | 1122,0 | 2278,1 | 2559,8 | 5515,4 | 2248,2 | 5500,8 |
Пиво | 7781,0 | 4470,1 | 10814,1 | 6742,7 | 17041,0 | 10777,8 | 20469,1 | 13621,3 |
Дүн | 9351,3 | 6930,1 | 11955,5 | 9125,4 | 19630,3 | 16495,0 | 22759,2 | 19494,9 |
2005 онд 69.8 мянган ам долларын 48.1 мянган литр, 2006 онд 122.1 мянган ам долларын 109.4 мянган литр, 2007 онд 198.9 мянган ам долларын 112.1 мянган литр, 2008 онд 310,6 мянган ам долларын 103,9 мянган литр согтууруулах ундааг экспортолсон байна.
Согтууруулах ундааны экспорт /мян.л/ Хүснэгт.3
Бүтээгдэхүүн | 2005 он | 2006 он | 2007 он | 2008 он | ||||
Тоо хэмжээ /мян.л/ | Үнийн дүн /мян.ам.дол/ | Тоо хэмжээ /мян.л/ | Үнийн дүн /мян.ам.дол/ | Тоо хэмжээ /мян.л/ | Үнийн дүн /мян.ам.дол/ | Тоо хэмжээ /мян.л/ | Үнийн дүн /мян.ам.дол/ | |
Спирт | 0,0025 |
|
|
|
|
|
|
|
Архи | 26,8 | 58,3 | 78,2 | 110,6 | 95,2 | 198,2 | 92,9 | 304,4 |
Дарс | 0,3 | 1,4 | 0,3 | 0,7 | 0,0435 | 0,2000 | 1,0 | 2,4 |
Пиво | 21,0 | 10,1 | 30,9 | 10,8 | 16,9 | 0,5 | 10,0 | 3,8 |
Дүн | 48,1 | 69,8 | 109,4 | 122,1 | 112,1 | 198,9 | 103,9 | 310,6 |
Улсын хэмжээнд 2008 оны жилийн эцсийн байдлаар архи, согтууруулах ундааг худалдаалдаг, түүгээр үйлчилдэг баар 825, ресторан, зоогийн газар 552, кафе 344, хүнсний дэлгүүр 5402, бөөний төв, супер маркет 178, аялал жуулчлалын чиглэлээр 197, амралт, зугаалгын чиглэлээр 204 аж ахуйн нэгж, байгууллага үйл ажиллагаа явуулж байна.
2007 онд Монголын хүнсчдийн холбоо, Шинжлэх ухаан технологийн их сургуулийн профессорын багийн багш нарын хамтарсан ажлын хэсгээс согтууруулах ундааны хэрэглээний байдалд хийсэн судалгаагаар манай улсад архины хэрэглээ “тохиолдол”-ын хэлбэрээс “тогтмол”-д шилжих хандлагатай, чанарын бүрэн баталгаагүй, далд аргаар үйлдвэрлэсэн архи хэрэглээнд байсаар байгааг нийслэлийн 5 дүүрэг, Баянхонгор, Дархан-Уул, Орхон, Завхан аймгийн нийт 1782 иргэдийн дунд “санамсаргүй түүвэр”-ийн аргаар судалгаа хийж тогтоосон байна.
Тухайлбал: Улаанбаатар хотын хэрэглэгчдийн 70.6 хувь, хөдөөгийнхний 73.6 хувь нь архийг хааяа хэрэглэдэг, өрхийн хэмжээнд сард 1-2 шил архи хэрэглэгсэд нийслэлд 69.5 хувь, хөдөөд 63.6 хувьтай байна.
Нийслэлээс судалгаанд хамрагдагсдын 69.5 хувь нь сард 1-2 удаа, 26.6 хувь нь 7 хоног бүр, 3.8 хувь нь архийг байнга хэрэглэдэг гэсэн бол хөдөөд энэ үзүүлэлт 75.1:21.7:3.0 хувь гэсэн дүн гарчээ.
Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас хийсэн судалгаагаар манай улсын хүн амын 13.6 хувь нь архинд донтох эмгэгтэй, эрэгтэйчүүдийн 39.0 хувь, эмэгтэйчүүдийн 5.0 хувь нь архи хэтрүүлэн хэрэглэдэг болохыг тогтоосон байна.
Ажлын хэсгээс, Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын судалгаа, гаргасан зөвлөмж болон судалгааны ажлын үр дүнд тулгуурлан, согтууруулах ундааны хэрэглээг тооцох аргачлалыг боловсруулсан ба энэ аргачлалаар статистикийн албан ёсны тоо баримтыг үндэслэн тооцоход манай улсад “2006 оны байдлаар 21-ээс дээш насны хүн жилд дунджаар 3.5 л этилийн спирт буюу 380-тай 9.2 литр архи хэрэглэж байна” гэсэн тооцоо гарчээ.
Дээрх тооцоо нь Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас гаргасан зөвлөмжид дурьдсан тоо хэмжээтэй ойролцоо байгаа боловч шимийн архи, айрагны үйлдвэрлэл, хэрэглээний статистик мэдээлэл байхгүй, түүнээс гадна “мянгын архи”, “найрка”, “бакусын шилт”, гэрийн нэрмэл /самогон/ хэмээн нэршсэн, далд аргаар бэлтгэгдэн зах зээлд борлогдсоор байгаа архины хэмжээ тодорхойгүй учраас нэг хүнд ногдох согтууруулах ундааны хэрэглээний талаар шууд дүгнэлт хийхэд бэрхшээлтэй байгаа юм. Сүүлийн хоёр жилд согтууруулах ундааны үйлдэрлэл, импортын хэмжээ өссөн статистик үзүүлэлтээс харахад судалгааны ажлын хэсгээс тооцож гаргасан нэг хүнд ногдох архины хэрэглээ өссөн нь тодорхой юм.
Хоёр. Согтуугаар үйлдэгдсэн гэмт хэрэг, зөрчлийн нөхцөл байдалд хийсэн дүн шинжилгээ
1. 2008 оны гэмт хэргийн статистик мэдээллийг авч үзэхэд улсын хэмжээнд 20704 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 564 хэргээр буюу 2.7 хувиар буурав.
Согтуугаар үйлдэгдсэн 4280 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн нь өмнөх оныхоос 501 хэргээр буюу 10.5 хувиар, нийт гэмт хэрэгт эзлэх хувийн жин 20.6 хувь болж, 1.8 пунктээр тус тус буурчээ. Улсын хэмжээнд бүртгэгдсэн 5 гэмт хэрэг тутмын нэг нь архидан согтуурсаны улмаас үйлдэгдсэн байна.
Согтуугаар үйлдэгдсэн гэмт хэрэг Сэлэнгэд 312, Дархан-Уулд 238, Дорноговьд 187, Архангайд 184, Дорнодод 172, Хэнтийд 151, Төвд 147, Хөвсгөлд 142, Өмнөговьд 139, Ховдод 138, Орхонд 135, Өвөрхангайд 125, Баянхонгорт 108, Баян-Өлгийд 100, Увсад 93, Дундговьд 79, Булганд 61, Говьсүмбэрт 52, Говь-Алтайд 46, Сүхбаатарт 35, Завханд 21, Нийслэлд 1606, үүнээс Сонгинохайрханд 416, Сүхбаатарт 283, Баянзүрх, Чингэлтэйд тус бүр 219, Баянголд 187, Багануурт 103, Налайхад 99, Хан-Уулд 77, Багахангайд 3, төмөр замын салбарт 6 бүртгэгджээ.
Энэ төрлийн гэмт хэрэг Архангай, Баянхонгор, Говьсүмбэр, Дорноговь, Сэлэнгэ, Увс аймагт 8.3-25.7 хувиар, нийслэлийн Сүхбаатар, Багануур дүүрэгт 8,4-14,1 хувиар тус тус өсч, бусад аймагт 0,8-81,4 хувиар, нийслэлд 8,4 хувиар, нийслэлийн бусад дүүрэгт 1.2-70.0 хувиар тус тус буурсан статистик үзүүлэлттэй байна.
Согтуугаар үйлдэгдсэн бүх гэмт хэргийн 46.7 хувийг бусдын бие махбодид гэмтэл учруулах, 20.1 хувийг танхайрах, 8.5 хувийг бусдын эд хөрөнгийг хулгайлах, 5.6 хувийг тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй байдал, ашиглалтын журмын эсрэг, 4.2 хувийг хүчиндэх, 3.8 хувийг дээрэмдэх, 3.2 хувийг хүнийг санаатай алах, 2.8 хувийг бусдыг амиа хорлоход хүргэх, 1.3 хувийг булаах, 0.1 хувийг бусдыг болгоомжгүй алах гэмт хэрэг эзэлж байна.
Улсын хэмжээнд бүртгэгдсэн бүх гэмт хэргийн 20.7, хүнийг санаатай алах хэргийн 63.8, танхайрах хэргийн 53.2, хүчиндэх хэргийн 50.3, бусдын бие махбодид гэмтэл учруулах хэргийн 37.6, дээрэмдэх хэргийн 19.9, тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй байдлын болон ашиглалтын журам зөрчих хэргийн 20.8, булаах хэргийн 15.3, хулгайлах хэргийн 5.5 хувь нь тус тус согтуугаар үйлдэгдэв.
Согтуугаар үйлдэгдсэн гэмт хэргийн 36.9 хувь нь хөнгөн, 39.3 хувь нь хүндэвтэр, 20.2 хувь нь хүнд, 3.6 хувь нь онц хүнд ангиллын хэрэг байгаа бөгөөд 27.4 хувь нь гудамж талбайд, 30.4 хувь нь гэр, орон сууцанд, 3.6 хувь нь албан газар, аж ахуйн нэгжид, 2.5 хувь нь нийтийн зах, худалдааны төв, үйлчилгээний газарт, 6.7 хувь нь зочид буудал, зоогийн газар, ресторан, бааранд, 13.0 хувь нь 06-14 цагт, 26.8 хувь нь 14-19 цагт, 22.8 хувь нь 19-22 цагт, 37.4 хувь нь 22-06 цагт тус тус үйлдэгджээ.
Архидан согтуурч 4849 хүн гэмт хэрэг үйлдэн шалгагдсан нь өмнөх оныхоос 8.9 хувиар буурсан ба тэдний 23.6 хувь нь бүлэглэн, 0.3 хувь нь галт зэвсэг хэрэглэж үйлдсэн, 10.8 хувь нь урьд ял шийтгэгдсэн хүмүүс байна.
2. Улсын хэмжээнд согтуугаар үйлдэгдсэн гэмт хэрэг 2006 онд 3703 бүртгэгдсэн нь 7.6 хувиар, 2007 онд 4781 бүртгэгдсэн нь 29.1 хувиар тус тус өсч, 2008 онд 4280 бүртгэгдсэн нь 10,5 хувиар буурчээ. Сүүлийн 3 жилийн байдлаас үзэхэд, согтуугаар үйлдэгдсэн гэмт хэргийн гаралт хоёр жил дараалан өсч, харин 2008 онд буурсан үзүүлэлттэй, энэ төрлийн гэмт хэргийн гаралт тогтвортой буурахгүй байна.
3. Улсын хэмжээнд 2005 онд 141751, 2006 онд 136057, 2007 онд 136603, 2008 онд 139217 хүнийг архи ууж согтууран биеэ авч явах чадваргүй болсон, хэв журмын зөрчил гаргасны улмаас эрүүлжүүлсэн байна.
Эрүүлжүүлсэн хүний тоог өмнөх онтой нь харьцуулахад 2006 онд 4.0 хувиар буурч, 2007 онд 0.4 хувиар, 2008 онд 1.9 хувиар тус тус өсчээ.
Жилд дундажаар 135-аас 140 мянган хүн, хоногт 370-аас 385 хүн эрүүлжүүлэгджээ.
Улсын хэмжээнд 2005 онд 1395, 2006 онд 1047, 2007 онд 445, 2008 онд 322 хүнийг архины албадан эмчилгээнд явуулсан ба өмнөх онтой нь харьцуулахад 2006 онд 24.9, 2007 онд 57.5, 2008 онд 27.6 хувиар энэ үзүүлэлт буурсан байна.
Албадан саатуулах, баривчлах төвд 2006 онд 9152, 2007 онд 7407, 2008 онд 12020 хүнд Захиргааны хариуцлагын тухай Монгол улсын хуулийн 22 дугаар зүйлд зааснаар 7-30 хоногийн хугацаагаар баривчлах шийтгэл ногдуулсан байна.
Гурав. Дүгнэлт
1. Монгол улс 2005-2008 онуудад согтууруулах ундаа 120.0 сая литрийг үйлдвэрлэж, 63,7 сая литрийг импортолсон нь 2.6 сая хүн амтай манай улсын хувьд өндөр үзүүлэлт юм. Улсын хэмжээнд согтууруулах ундааны үйлдвэрлэл, импортын хэмжээ сүүлийн жилүүдэд жил дараалан өсч, тэр хэмжээгээр нэг хүнд ногдох хэрэглээний хэмжээ нэмэгдэж байна.
2. Согтууруулах ундааны үйлдвэрлэл, импортын хэмжээнээс согтуугаар үйлдэгдсэн гэмт хэргийн түвшин шууд хамаарч байна.
Зах зээлд нийлүүлэх архи, согтууруулах ундааны хэмжээ ихэссэнээр хэрэглээ нэмэгдэж, архидан согтуурах явдал нийгмийн түгээмэл үзэгдэл болсон нь гэмт хэрэг, зөрчил үйлдэгдэх суурь шалтгаан нөхцөл болж байна. Тухайлбал хүнийг санаатай алах хэргийн 72.1, танхайрах хэргийн 53,2, хүчиндэх хэргийн 50,3, бусдын бие махбодид гэмтэл учруулах хэргийн 37,6 хувь нь архидан согтуурсаны улмаас тус тус үйлдэгджээ.
2008 онд амиа хорлосон болон золгүй байдлаар 1131 хүн нас барсаны 178 буюу 15.7 хувь нь архидан согтуурсны улмаас амь нас, эрүүл мэндээрээ хохирсон байна. Тодруулбал золгүй байдлаар 920 хүн нас барсаны 32 буюу 3,5 хувь нь архинд гүн хордож нас баржээ.
3. Улсын хэмжээнд 2005 онд 1395, 2006 онд 1047, 2007 онд 445, 2008 онд 322 хүнийг архины албадан эмчилгээнд явуулсан байна. Төв суурин газрын нийтийн зах, худалдааны төв, дэлгүүр болон гар дээрээс “мянгын архи”, “найрка”, “бакусны шилт” хэмээн нэршсэн чанарын баталгаагүй, далд аргаар үйлдвэрлэсэн согтууруулах ундааг архи хэтрүүлэн хэрэглэгч, донтох эмгэгтэй хүмүүст зориулан худалдаж, үйлчилсээр байгаа нь манай улс тодорхой тооны архаг архичинтай, тэдгээрийг хангадаг далд үйлдвэрлэл, үйлчилгээний сүлжээтэй болсныг харуулж байгаа юм.
4. Хүн амын хэт төвлөрөл, ажилгүйдэл, ядуурал, хүмүүсийн төлөвшил, ёс суртахуун, гэр бүлийн орчин, байгууллага, хамт олон, найз нөхдийн харилцаа зэргээс шалтгаалан архидан согтуурах явдал улам бүр газар авч, архины хэрэглээ ба түүнээс улбаалан гарах сөрөг үр дагавар, хор уршиг нь жил ирэх тутам нэмэгдэх хандлагатай байна.
5. Улсын хэмжээнд 2008 онд согтуугаар үйлдэгдсэн 4280 гэмт хэргийн 60.3 хувь нь оройн 19.00 цагаас өглөөний 06.00 цагийн хооронд, мөн шөнийн цагаар үйлдэгдсэн нийт гэмт хэргийн 26,6 хувь нь архидан согтуурсанаас шалтгаалсан байна. Согтууруулах ундаа худалдах, түүгээр үйлчлэх зөвшөөрөлтэй худалдаа, үйлчилгээний газарт 00-06 цагт согтууруулах ундаа худалдах, түүгээр үйлчлэхийг хориглосон хуулийн заалтын хэрэгжилт, түүнд тавих хяналт хангалтгүй байна.
